Atatürk, Koyun ve Natali Avazyan: Bir Yalanın Anatomisi

Söz konusu fotoğraf, ilk olarak bundan üç yıl önce 14 Ekim 2013 tarihinde @NataliAVAZYAN adlı Twitter hesabı tarafından “Mustafa Kemal Atatürk, kızı Ülkü sanırım Kurban bayramı hazırlıkları” notuyla paylaşılmıştır. (bkz. http://goo.gl/8mrmjN)

Natali Avazyan, her yıl benzer notlarla fotoğrafı paylaşmaya devam etmiştir. (diğer yıllardaki paylaşımlar için bkz. 2014: http://goo.gl/UzIcIf , 2015: http://goo.gl/ZN9EaL )

Fotoğrafın daha da popüler olmasını sağlayan ise dönemin MHP Milletvekili Lütfü Türkkan’ın paylaşımıdır. Türkkan aynı fotoğrafı 16 Ekim 2013 tarihinde “1936 yılı Kurban Bayramı. Atatürk Orman Çiftliği. Gazi Mustafa Kemal ve Ülkü Adatepe..” notuyla paylaşmıştır. (bkz. http://goo.gl/FSPv2f )

2014 yılına gelindiğinde ise fotoğraf iyice meşhur olup, gazete haberlerine konu olacaktır. Bu dönemde fotoğrafın tekrar gündeme gelmesini sağlayan kişi ise Radikal yazarı Ayşe Hür olmuştur. Ayşe Hür, 5 Ekim 2014 tarihli “Atatürk zamanında dini bayramlar nasıl kutlanırdı?” başlıklı yazısında fotoğrafa yer vermiştir. (bkz. http://goo.gl/bj74BZ )

Radikal gazetesindeki yazıdan sonra Akşam, Ensonhaber, Yeni Akit gibi haber siteleri de bu fırsatı kaçırmamışlardır. Yapılan haberlerde, günün yirmi dört saati yerden yere vurulan Atatürk, bu sefer kurban seçtiği için sahiplenilmiş ve o dönem kurban kesilmesini eleştiren Leman Sam’a karşı kullanılmıştır. (Söz konusu haberler için bkz. Ensonhaber, “Atatürk’ün kurbanlık koyunla çekilen fotoğrafı” 05.10.2014, http://goo.gl/8vO3M8.   Yeni Akit, “Mustafa Kemal de mi IŞİD’çiydi?” 06.10.2014, http://goo.gl/6zCW0e)

Her yerde 4 Mart 1936 Kurban Bayramı diye paylaşılan fotoğrafın gerçek hikayesi ise tamamen farklı. Söz konusu fotoğraf 4 Mart 1936’da değil Atatürk’ün 2 Nisan 1937 tarihinde gerçekleştirdiği Atatürk Orman Çiftliği ziyaretinde çekilmiştir. (bkz. http://goo.gl/0yALCl)

Fotoğrafın gerçek çekilme tarihi olan 2 Nisan’ın ise Kurban Bayramı ile yakından uzaktan alakası yoktur. 1937 yılında Kurban Bayramı 22 Şubat Pazartesi gününe denk gelmektedir. (bkz. http://goo.gl/sEpsiU ) Yani ne bir Kurban Bayramı sabahı ne de Kurban Bayramı hazırlığı söz konusu değildir. Zira fotoğraf 1937 yılındaki Kurban Bayramı’ndan neredeyse 2 ay sonra çekilmiştir.

Sonuç olarak, Atatürk’ün dinle ilişkisi her zaman tartışılmış ve Atatürk kimileri tarafından dindar kimileri tarafından da din düşmanı olarak tanımlanmıştır. Bu tanımları destekleyecek deliller de bu fotoğrafta da olduğu gibi çoğu zaman uydurulmuştur. Ancak fotoğrafı ilk “Kurban Bayramı” notuyla paylaşan Natali Avazyan’ın böyle bir amacının olduğunu söylemek yanlış olacaktır. Avazyan’ın bu paylaşımı yapmasındaki amaç en fazla ilgi çekmek ya da beğeni almak olabilir.

Sevr’deki Görünmez Adam: Bağdatlı Mehmed Hadi Paşa

 

5 Ağustos Cuma günü YouTube’dan rastgele Yalçın Küçük videoları izliyordum. Bir videodan diğerine zıplarken Arif’in Manchester’a attığı gole sıra gelmeden hemen önce kendimi Teke Tek programında Murat Bardakçı ve Yalçın Küçük’ün, Can Dündar’ın Mustafa filmini tartıştıkları videoda buldum. Yalçın Küçük ellerini titrete titrete bir şeyler anlatırken Murat Bardakçı’nın bir cümlesi kafamda şimşeklerin çakmasına neden oldu. Bardakçı, Sevr konusunda konuşurken “Damat Ferit Sevr’i imzalayanlar arasında yoktu” mealinde bir cümle sarf etti. Bu bilgiyi artık çoğumuz biliyorduk ama hâlâ kafama takılan bir şey vardı. Çünkü, Damat Ferit’in Sevr’i imzalarken çekilmiş fotoğrafını sosyal medyada gördüğüme adım kadar emindim. Bu fotoğrafı araştırırken, yine Sevr ile ilgili bir görselde daha ciddi bir hata ile karşılaştım. Şimdi bu iki hatayı basit bir şekilde aktarıyorum.

HATA 1: Damat Ferit Sevr’i İmzaladı mı?

İlk olarak, Damat Ferit’in Sevr’i imzaladığını iddia eden sosyal medya kaynaklarına göz atalım. Bunlardan en önemlisi T24 adlı haber sitesindeki bir yazı. Kağan Sezgin’in Taner Akçam ile Ermeni meselesi üzerine yaptığı mülakata yer verilen “Dink cinayeti cumhuriyet tarihinin en organize cinayeti, gerçekten çözülebilse 1915 de çözülecek”[1] başlıklı haberde Akçam’ın Cumhuriyet tarihi ile ilgili birçok değerlendirmesi bulunmakta. Değerlendirmeler de ufak görsellerle desteklenmiş. Bu görsellerin arasında Sevr’in imzalanmasından bir fotoğraf var ve fotoğrafa şöyle bir not düşülmüş: ” Damat Ferit Paşa Sevr Anlaşması’nı imzalarken / 10 Ağustos 1920″.

T24 sitesindeki haberde kullanılan görsel

Kullanılan görsel de yazımıza konu olan ve birazdan açıklayacağımız meşhur fotoğraf. Ancak öncelikle bu hatanın başkaları tarafından da yapıldığını göstermek için bir kaç örnek göstermek gerekiyor:

Twitter’dan konu ile ilgili bazı örnekler

Söz konusu fotoğrafa gelirsek, birçok kişinin zannettiğinin aksine fotoğraftaki kişi Damat Ferit Paşa değil, Bağdatlı Mehmed Hadi Paşa’dır.

Bağdatlı Mehmed Hadi Paşa Sevr Antlaşması’nı imzalarken

Damat Ferit Paşa, Sevr’i imzalayanlar arasında bulunmamaktadır. Anlaşmayı imzalamak için üç kişi görevlendirilmiştir. Bunlar: Rıza Tevfik, Reşat Halis ve Bağdatlı Mehmed Hadi Paşa’dır.[2] (Bkz. Sevr Antlaşma metninde son sayfa: http://goo.gl/X85Bcn )

Almanach illustré du Petit Parisien 1921 sayfa 14

Tüm bunlar yeterli gelmedi, bunlar resmi bilgiler diyorsanız eğer Sevr’in imzacılarından Rıza Tevfik de o anları anlatırken Damat Ferit’in adını zikretmemiştir:

“…Teklif olunan maddeler de önceden Babıali’nin bilgisindeydi. Şura-yı Saltanat’ta ise teklif olunacak barış koşullarının kabulüne karar verilmiş olduğundan, bizlere sadece boyunlarımızı büküp vesikayı imzalamak mecburiyeti düşüyordu. Hatta galip devletler yalnız imza ile yetinmeyip bir de mühür istediklerini Babıali’ye ihtar etmişlerdi. Ben de o zaman “R.T” harflerinden oluşan bir mühür kazdırmış ve yanıma almıştım. Sonra bizleri çağırdılar. Biz de, sırasıyla, önce Hadi Paşa, sonra ben, daha sonra da Reşat Halis Bey, antlaşmayı imzaladık ve mühürledik. Sonra salondan çıkıp gittik…”[3]

HATA 2: Hadi Paşa mı? Tevfik Paşa mı?

İkinci yanlış bilgi ise Sevr heyetini bir gemi güvertesinde gösteren fotoğrafta, orada olmamasına rağmen Mehmed Hadi Paşa’nın adının zikredilmesidir. Bu yanlışın yer aldığı en önemli kaynak Açıköğretim Fakülteleri için hazırlanan Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi 1 kitabıdır. (Bkz. sayfa 140)

Bunun dışında, Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci’nin “SEVR ANTLAŞMASI: ÖLÜMÜ GÖSTERİP SITMAYA RAZI ETMEK Mİ?”[4] adlı yazısında;

Wikipedia’nın “Bağdatlı Mehmed Hadi Paşa”[5] maddesinde kullanılan görselde aynı yanlışın tekrarlandığını görmekteyiz:

Fotoğrafı inceleyecek olursak; sağdan ikinci konumda duran kişi, yüz olarak ya da fiziki özellik olarak Mehmed Hadi Paşa’ya benzememektedir. Benzerlik ve olaya dahil olma açısından bakıldığında bu kişinin Maliye Nazırı Tevfik Paşa olma ihtimali daha yüksektir.

Çünkü, Maliye Nazırı Tevfik Paşa söz konusu fotoğraftaki kişilerle birlikte seyahat etmiş ve bu seyahat başka fotoğraflara da yansımıştır:

Almanach illustré du Petit Parisien 1921 sayfa 13

Soldan üçüncüden itibaren: Rıza Tevfik, Tevfik Paşa, Damat Ferit, Maliye Nazırı Tevfik Paşa, Reşad Halis Bey.

Sonuç olarak, ikinci hata ilkinden daha da önemli. Çünkü ilk hata basit bir araştırmayla düzeltilebilir ancak bu hata, yazılmasında birçok önemli tarihçinin görev aldığı Açıköğretim kitaplarında ve akademisyen sıfatı olan yazarların yazılarında tekrarlanmaktadır. Bu tarz hataların ortaya çıkmasının en önemli nedeni arşiv oluşturma ve fotoğraf çekme/kaydetme kültürünün ülkemizde yaygınlaşmamasıdır. Fotoğrafların arkalarına, çekildiği tarih ve fotoğrafta bulunan kişilerin not alınması; araştırmalarda veya eserlerde kullanılan fotoğraflara her zaman not düşülmesi bu tarz hataların yaşanmasına engel olacaktır.

S.Bayraktar

[!] Bu yazı kaynak gösterilmeden kullanılamaz.

_____________________________________________

[1] http://goo.gl/ma5wua

[2] Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2014, s. 206.

[3] Atilla Oral, Charles Harington, Demkar Yayınevi, İstanbul, 2013, s. 181.

[4] http://goo.gl/FvBqrz

[5] https://goo.gl/EGHVM9

E- Darbe Bibliyografyası

  

 

NOT: Bu bibliyografyada, darbeler hakkında yazılmış bütün eserler yer almamakta sadece İnternet üzerinden erişilebilen makaleler, gazete haberleri ve kitap indirme linkleri bulunmaktadır. Eserler rastgele sıralanmıştır.

 

• Doç. Dr. Tanel Demirel, 12 Eylül’e Doğru Ordu ve Demokrasi, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 56-4, s. 43-75. (http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/42/474/5455.pdf)

 

• Zehra Arslan, Vatan Cephesi Davası (Kararname, Savunmalar ve Karar), History Studies: International Journal of History, Volume 4, Issue 2, Temmuz /July 2012.(http://goo.gl/zIgui6 )

 

• Ülkü Ayşe Oğuzhan Böğrekçi, Siyaset, Medya ve Ordu Üçgeninde 27 Mayıs Atmosferi: “Karanlığa Direnen Yıldız” Üzerinden Bir Bakış, Turkish Studies, Volume 8/9 Summer 2013, p. 1913-1932. (http://goo.gl/rhzioX)

 

• Meltem Önder, 1960 Darbesi Sürecinde Akis Dergisi, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XIV/28 (2014-Bahar/Spring), ss. 283-306. (http://goo.gl/K7StLe)

 

• Şerife Özgün Çıtak, 1980 Askeri Darbesinin Yazılı Magazin Basınındaki Yansıması ve Basının Magazinleşmesi, Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar, Ağustos 2007. (http://goo.gl/72WUms)

 

• Fahir Armaoğlu, Amerikan Belgelerinde 27 Mayıs Olayı, Belleten, Cilt 60, Sayı 227, 1996, s. 203-226. (https://drive.google.com/file/d/0B7liBn5XLsAfNHhOTm01WW9nUTg/edit)

 

• İrfan Neziroğlu, Türkiye’de Askeri Müdahaleler ve Basın, Türkiye Demokrasi Vakfı Yayınları, Aralık 2003. (http://goo.gl/J3hEJj)

 

• Bahar Tugen, 1960-1980 Darbeleri Arasında Türk Sinemasında Düşünce Oluşumu ve Filmlerin Sosyolojik Görünümleri, Yüzyılda Eğitim ve Toplum, Cilt 3 Sayı 7 Bahar 2014, s. 159-175. (http://goo.gl/kXKHlk)

 

• Diren Çakmak, Yeni İstanbul Gazetesi Gözünden 27 Mayıs’ın Anlamı, Gazi Akademik  Bakış, Cilt 4, Sayı 8, Yaz 2011, s. 113-126. (http://goo.gl/onzJNx)

 

• Hüseyin Çavuşoğlu, Merkez Sağda 27 Mayıs ve 12 Eylül Ssonrası Partileşme, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 12, Sayı 22. s. 165-178. (http://sbe.balikesir.edu.tr/dergi/edergi/c12s22/makale/c12s22m12.pdf)

 

• Doç. Dr. D. Ali Arslan, 12 Eylül 1980 Askeri Müdahalesi Sonrası Türkiye’nin Siyasi Yapısı, Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, Sayı 11, Ocak 2007. (http://www.akademikbakis.org/eskisite/sayi11/makale/aliarslan.pdf)

 

• Pınar Kaya Özçelik, 12 Eylül’ü Anlamak, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 66-1, s. 73-93.(http://goo.gl/yyrioz)

 

• Hasan Duran, Ahmet Karaca, 1950-1980 Döneminde Türkiye – Ortadoğu İlişkileri, Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 14, Sayı 1, 2013. (http://goo.gl/3AR17c)

 

• Atiye Emiroğlu, 27 Mayıs 1960 İhtilali ve Demokrat Parti’nin Tasfiyesi, Selçuk Üniversitesi Kadınhanı Faik İçil Meslek Yüksekokulu Sosyal ve Teknik Araştırmalar Dergisi, Sayı 1, Mayıs 2011, s. 13-26. (http://sosyoteknik.selcuk.edu.tr/sustad/article/download/3/2)

 

• Mustafa Durmuş, 12 Eylül 1980 Askeri Darbesinin Ekonomi Politiği, Memleket Siyaset Yönetim, Cilt 6, Sayı 15, 2011/15, s. 95-138. (http://www.msydergi.com/uploads/dergi/70.pdf)

 

• Doç. Dr. Cihat Göktepe, İngiliz Kaynaklarına Göre Türkiye’deki 27 Mayıs Darbesi: (https://www.tarihtarih.com/?Syf=26&Syz=354763)

 

• Macit Balık, Türk Romanında 12 Eylül Darbesi, Turkish Studies, Volume 4 /1-II Winter 2009, s.2374-2411. (http://goo.gl/2R3RCJ)

 

• Nedim Yalansız, 27 Mayıs Darbesi Sonrası Celal Bayar ve Eski Demokrat Partililerin Türk Siyasi Hayatına Etkileri, Turkish Studies, Volume 7/3, Summer, 2012, s. 2585-2598. (http://goo.gl/VsMZdZ)

 

• Tekin Önal, Askeri Vesayet Sisteminin İlk Halkası: 27 Mayıs Süreci ve Sonrası, Turkish Studies, Volume 10/1, Winter 2015, p. 511-534. (http://turkishstudies.net/Makaleler/203606018_22%C3%96nalTekin-trh-511-534.pdf)

 

• Diren Çakmak, Türkiye’de Asker-Hükümet İlişkisi: Albay Talat Aydemir Örneği, Gazi Akademik Bakış, Cilt 1, Sayı 2, Yaz 2008, s.35-68. (http://dergipark.ulakbim.gov.tr/gav/article/viewFile/5000142070/5000129872)

 

• Abdulvahap Akıncı, Türkiye’de Askeri Vesayetin Tesisi ve Demokratikleşmeye Olan Etkisi, Akademik İncelemeler Dergisi, Cilt 8, Sayı 1, Yıl 2013, s. 93-123. (http://goo.gl/JJHz4M)

 

• Emine Gürsoy Naskali, Avukat Maurice Garçon’un 27 Mayıs Darbesi Mütalaası, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Cilt 1, Sayı 2, Sonbahar 2014, s. 297-328. (http://dergipark.ulakbim.gov.tr/matad/article/view/5000148028/5000134765)

 

• Dr. Nurettin Gülmez, Süleyman Aşık, 27 Mayıs 1960 Darbesi Sürecinde Havadis Gazetesi, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 12, Sayı 3, Eylül 2014. s. 72-96. (http://goo.gl/PO3GdD)

 

• Güven Gürkan Öztan, Egemen B. Bezci, Türkiye’de Olağanüstü Hal: Devlet Aklı, Askerler ve Siviller, Mülkiye Dergisi, Cilt 39, Sayı 1 (2015). (http://mulkiyedergi.org/article/view/5000113069)

 

• Abdulvahap Akıncı, Türkiye’nin Darbe Geleneği: 1960 ve 1971 Müdahaleleri, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, Nisan 2014, Cilt 9, Sayı 1, s. 55- 72. (http://goo.gl/I6kHMj)

 

• Sedef Bulut, Üçüncü Dönem Demokrat Parti İktidarı (1957-1960): Siyasi Baskılar ve Tahkikat Komisyonu, Gazi Akademik Bakış, Cilt 2, Sayı 4, Yaz 2009, s. 125-145 (http://goo.gl/1noI3N)

 

• Gökhan Erdem, 12 Eylül Darbesi’nin Türkiye’nin Avrupa İle İlişkilerine Etkileri: Avrupa Topluluğu ve Avrupa Konseyi’yle İlişkiler, Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi, Cilt 14, Sayı 1 (Yıl 2015), s. 29-64. (http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/16/2008/20958.pdf)

 

• M. Faruk Çakır, Amerikan Bakış Açısından Türkiye’de 1957-60 Dönemi Siyasal Gelişmeleri ve Türk-Amerikan İlişkileri, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt 59, Sayı 1, Yıl 2004, s. 59-88. (http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/42/450/5068.pdf)

 

• Nasuh Uslu, The Cooperation Amid Problems: Turkish-American Relation İn The 1980s, The Turkish Yearbook of International Relations (Milletlerarası Münasebetler Türk Yıllığı), Cilt 27, 1997, s. 13-30. (http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/44/1569/17034.pdf)

 

• Dilek Kırkpınar, 12 Eylül 1980 Askeri Darbesi’ nin Gençliğin Üzerindeki Etkileri, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İzmir, 2009. (http://goo.gl/RJEDVA)

 

• Derya Kayacan, 1960 Askeri Darbesinin Üniversitelere Müdahalesi ve 147’ler, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara 2013. (http://goo.gl/sYOo0Q)

 

• Yeşim Demir, Albay Talat Aydemir’in Darbe Girişimleri, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Cilt 12, (2006/Bahar), s. 155-171. (http://goo.gl/JXqt34)

 

• Zafer Tangülü, Demokrat Parti Dönemi Eğitim Politikaları (1950-1960), Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, Cilt 10, Sayı 2, Bahar 2012, s. 389-410. (http://goo.gl/bjE04j)

 

• Meltem Tekerek, 12 Eylül Askeri Müdahalesi ve Ekonomi Politikaları, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2012. (http://acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/6470/426557.pdf)

 

• Hanife Kuru, 27 Mayıs 1960 İhtilal Dönemi; İktidar-Muhalefet İlişkileri, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Cilt 3, Sayı 8, s. 243 – 258. (http://goo.gl/BRPd6z)

 

• Ahmet Gülen, Dünya Savaşı’ndan 27 Mayıs’a İsmet İnönü’nün Söylemlerinde Kemalizm, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl 11, Sayı 21, Bahar 2015, s. 111-136. (http://www.ctad.hacettepe.edu.tr/ctad_21_1_v01.pdf)

 

• Birsen Örs, Türkiye’de Yaşayan Ermenilerin “12 Eylül” Algılaması, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Sayı 34, Mart 2006. (http://goo.gl/N5GiS1)

 

• Yıldırım Koç, Yıldönümünde 12 Eylül Darbesi ve İşçi Sınıfı, Mülkiye Dergisi, Cilt 34, Sayı 268, s.43-74. (http://www.yildirimkoc.com.tr/usrfile/1322397220a.pdf)

 

• Abdulvahap Akıncı, Türk Siyasal Hayatında 1980 Sonrası Darbeler ve E-Muhtıra, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 15, Sayı 2, Aralık 2013, s. 39-58. (http://goo.gl/vUjqX3)

 

• Süha Göney, Üniversite Tarihinde Ellili Yıllar ve 27 Mayıs İhtilalinin Etkileri, Sosyoloji Dergisi, Dizi 3, Sayı 23, 2011, s. 259 – 324. (http://goo.gl/tukCCG)

 

• Sedef Bulut, 27 Mayıs 1960’tan Günümüze Paylaşılamayan Demokrat Parti Mirası, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 19, Mayıs 2009, s. 73-90.(http://goo.gl/VRwytV)

 

• Tekin Önal, Fatin Rüştü Zorlu’nun Siyasi Mücadelesi (Mayıs 1954-Mayıs 1960) , Gazi Akademik Bakış, Cilt 8, Sayı 15, Kış 2014, s. 161-188. (http://goo.gl/qUYJv0)

 

• Ezgi Pınar, 27 Mayıs’ın İzinde Türk Solu ve Milliyetçilik: Kemalizm ve Yön Hareketi, Milli Demokratik Devrim, Mülkiye Dergisi, Cilt 32, Sayı 260, 2008, s. 193-205. (http://goo.gl/CoiGEd)

 

• Metin Toker, Demokrasiden Darbeye 1957- 1960, Bilgi Yayınları, Ankara, 1991. (https://yadi.sk/i/tH2_IuvaibZzs)

 

• Sırrı Öztürk, 12 Mart 1971’den Portreler Cilt-1, Sorun Yayınları, İstanbul, 2011. (http://www.mediafire.com/download/hqgjnwb91nu6t6s/12MartPortreler1_clearedandtextunderimage.pdf)

 

• Örsan Öymen, Bir İhtilal Daha Var 1908-1980, Milliyet Yayınları, İstanbul, 1986. (http://www.mediafire.com/download/0s8rwaav7ean0w7/Orsan+Oymen+-+Bir+Ihtilal+Daha+Var.pdf)

 

• Cüneyt Arcayürek, Açıklıyor 3 Bir İktidar Bir İhtilal 1955-1960, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1984. (http://www.mediafire.com/download/e8sp16bo0fz0egj/C%C3%BCneyt+Arcay%C3%BCrek+-+A%C3%A7%C4%B1kl%C4%B1yor+3+Bir+%C4%B0ktidar+Bir+%C4%B0htilal+1955-1960.pdf)

 

• Cüneyt Arcayürek, Açıklıyor 8 Müdahelenin Ayak Sesleri 1978-1979, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1985. (http://www.mediafire.com/download/4sjkm865nbznfyj/C%C3%BCneyt+Arcay%C3%BCrek+-+A%C3%A7%C4%B1kl%C4%B1yor+8+M%C3%BCdahelenin+Ayak+Sesleri+1978-1979%282%29.pdf)

 

• Cüneyt Arcayürek, Açıklıyor 9 12 Eylül’e Doğru 1979-1980, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1985. (http://www.mediafire.com/download/1srwppu1gf2yr57/C%C3%BCneyt+Arcay%C3%BCrek+-+A%C3%A7%C4%B1kl%C4%B1yor+9+12+Eyl%C3%BCle+Do%C4%9Fru+1979-1980%282%29.pdf)

 

• Şevket Süreyya Aydemir, İhtilâlin Mantığı ve 27 Mayıs İhtilâli, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1973. (http://www.solidfiles.com/d/b3e6b0d757/)

 

• Şevket Çizmeli, Menderes Demokrasi Yıldızı?, Arkadaş Yayıncılık, Ankara, 2007. (http://www.mediafire.com/download/6jd89ajapj51vxp/%C5%9Eevket+%C3%87izmeli-Menderes+Demokrasi+Y%C4%B1ld%C4%B1z%C4%B1.pdf)

 

• Ferudun Fazıl Tülbentçi, Demokrat Parti döneminde politika ile ilgilenmiş ve 27 Mayıs 1960 askeri darbesinden sonra Yassıada’da tutuklu kalmış Samet Ağaoğlu’nun yolsuzlukları ile ilgili yazı : (https://goo.gl/whs9U7)

 

• Feridun Fazıl Tülbentçi, Neden Yargılanıyorlar? : (https://goo.gl/Fne9rC)

 

• Feridun Fazıl Tülbentçi, Kim Bunlar? : (https://goo.gl/8rqfT1)

 

• Hayri Alpar, Bize Göre. (Yeni bir mücadele devri açılırken. 27 Mayıs 1960 ihtilali sonrasına dair) : (https://goo.gl/yJvUkO)

 

• Falih Rıfkı Atay, Nereye doğru gidiyoruz? 27 Mayıs 1960 İhtilali sırasında dünyada yaşanan diğer gelişmeler (atom sığınağı hazırlıkları vb.) ve buna Türkiye’nin duruşuna dair değerlendirme. : (https://goo.gl/cEi6kA)

 

• Nizam Payzın, Ankara’da Hürriyet mücadelesi nasıl başlamıştı? 27 Mayıs Cuma sabahı her şey halloldu ve Türk milleti için yeni bir devir başladı. : (https://goo.gl/JQY3hj)

 

• Nizam Payzın, Harp Okulu Kumandanı Tuğgeneral Sıtkı Ulay okulun 27 Mayıs harekâtını anlatıyor. : (https://goo.gl/NDxDwZ)

 

• Cevat Fehmi Başkut, İkinci Cumhuriyetin İhtilâl Meclisi Üyeleri: 3. Başbakanlık Müsteşarı Albay Alparslan Türkeş ile görüşme. : (https://goo.gl/luN2UN)

 

• İsmet Giritli, Olaylar ve düşünceler. 27 Mayıs’ın teşhisi. : (https://goo.gl/0tNqDu)

 

• Abdi İpekçi, Ömer Sami Coşar, Milliyet Gazetesi İhtilal’in İçyüzü Yazı Dizisi: (https://goo.gl/h8MaJb)